به گزارش خبرگو ، به‌نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، مریم افشارپور استادیار شیمی معدنی پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی ایران امروز سه‌شنبه 14 آذر 96 در این نشست با موضوع «کاربرد فناوری نانو در حفاظت و مرمت آثار کاغذی» به سخنرانی پرداخت.
او با بیان این نکته که برای شناخت یک اثر تاریخی باید مواد اولیه آن شناخته شود گفت: «با شناخت مواد اولیه می‌توان روش‌های حفاظتی و مرمتی مناسبی برای آثار تاریخی پیشنهاد داد.»
او در ادامه به توضیح ترکیبات نانو و نانو ساختار پرداخت و گفت: «زمانی که مواد به ابعاد نانو می رسند خواص شیمیایی و بیولوژیکی ویژه‌ای پیدا می‌کنند که در صنایع مختلف کاربردهای زیادی دارد.»
افشارپور افزایش استحکام تجهیزات ورزشی، از بین بردن بو و عرق در جوراب‌ها، افزایش استحکام مصالح ساختمانی، خواص ضد آب در زنگ دیوار و کفپوش‌های ساختمانی و طراحی روکش‌های ضدآب را برخی از کاربردهای نانو در دنیای امروز اعلام کرد.
او با اشاره به ساختارهای مختلف نانو و به دنبال آن خواص گوناگون آن گفت: «هم اکنون در حوزه مرمت از نانوذرات استفاده می‌شود.»
او در ادامه به استفاده از مواد نانو در مرمت و حفاظت آثار کاغذی اشاره کرد و درباره ویژگی‌های این مواد گفت: «مواد نانو به کار رفته نه تنها باید کارایی لازم برای اهداف ما را داشته باشند بلکه باید پایدار بوده و در طولانی مدت خواص خود را حفظ کند.»
او افزود: «این مواد نباید باعث تخریب کاغذ شده و خطری برای مرمت‌گر یا استفاده کننده‌های بعدی از کاغذ داشته باشند.»
افشارپور یکی دیگر از شرایط استفاده از مواد نانو برای حفاظت و مرمت کاغذ را برگشت‌پذیری دانست و گفت: «اگر به هر دلیلی در آینده بخواهیم این مواد را از سطح اثر تاریخی پاک کنیم باید این کار قابل انجام باشد.»
او با اشاره به مشکلات موجود در زمینه اسیدزدایی آثار کاغذی گفت: «در گروه زیادی از آثار کاغذی تاریخی از مرکب‌های مشکی استفاده شده است که یون آهن موجود در آنها مانند کاتالیزور باعث تشدید تخریب کاغذ می‌شود به همین دلیل از نانوذرات هیدروکسید منگزیم و کلسیم برای پیشگیری از خوردگی و تخریب استفاده می‌شود.»
او در ادامه سخنان خود به «بررسی دلایل خوردگی مرکب آهن کازو و روش‌های درمان آن» پرداخت و گفت: «ترکیبات اکسیدهای فلزی در صنایع مختلف به عنوان فتوکاتالیز استفاده می‌شوند.»
افشارپور با توضیح این نکته که فتوکاتالیزها در برابر نور فعال می‌شوند، به کاربردهای فتوکاتالیزها اشاره کرد و گفت: «فتوکاتالیزها دارای خواص آنتی باکتریال نیز هستند که همه این ویژگی‌ها می‌تواند در حفاظت از آثار تاریخی کمک کننده باشد.»
تجزیه و تحلیل آرایه‌های تزیینی
در ادامه نشست، فضه رحیمی، مسول بخش حفاظت و مرمت آثار کاغذی پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی‌فرهنگی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری به توضیح «نقش پژوهش‌های سندشناسی و تجزیه و تحلیل آرایه‌های تزیینی در مطالعات فن‌شناسی نسخ خطی» پرداخت.
او در توضیح مراحل الگوی شناخت و تجزیه و تحلیل نقوش و آرایه‌های تزیینی به دو مبحث تزیینات تجلید و تزیینات صفحات اشاره کرد و گفت: «در زمینه تزیینات صفحات، صفحات پیش از افتتاحیه، افتتاحیه، متن و اختتامیه مورد بررسی قرار گرفت.»
رحیمی در ادامه به توضیح مطالعات انجام شده در زمینه سندشناسی روی تعدادی از نسخ به جا مانده از قرن 13 پرداخت و گفت: «بررسی اسناد باقی مانده می‌تواند بخشی از هویت کتابت، مرمت و صحافی نسخ خطی ایرانی را برای ما روشن کند که از جمله آنها می‌توان به تاریخچه وضعیت کتابداری ایران، استخراج اصطلاحات خط و کاغذ و نسخه از متون ادبی، رویه‌های مرسوم در قبض و انقباض کتاب میان عموم اشاره کرد.
آفت‌زدایی آثار کاغذی با گیاهان
نرگس پدرام، پژوهشگر نسخ خطی دیگر سخنران این نشست، درباره «آفت‌زدایی آثار کاغذی با گیاهان» توضیحاتی ارائه کرد.
به گفته او، آنچه تاکنون برای ضدعفونی مراکز نگهداری آثار تاریخی و فرهنگی انجام شده برگرفته از تحقیقاتی است که روی عوامل بیماری‌زا در انسان و محیط زندگی انسان انجام شده است.
او افزود: «استفاده از گیاهان برای دورکردن عوامل بیماری‌زا و از بین بردن آن عامل و در نهایت درمان در پزشکی و صنایع کشاورزی و غذایی بسیار مورد توجه بوده و تحقیقات انجام شده در این زمینه‌ها می‌تواند راهنمایی برای ضدعفونی آثار تاریخی و فرهنگی باشد.»
پدرام استفاده از پرتوها، استفاده از گیاهان و عصاره‌های گیاهی، منجمد کردن، گازها و بخور دهی با مواد ضدعفونی کننده را از جمله روش‌های ضدعفونی معرفی کرد و به توضیح هرکدام از این روش‌ها پرداخت.
او درباره مزایای استفاده از پلاسما گفت: «نه تنها در این روش به کارگیری فرایند ساده است بلکه روشی خشک و بدون استفاده از مواد شیمیایی سمی و آلوده کننده بوده و از استاندارد زیست محیطی بالایی دارد.»
این پژوهشگر نسخ خطی، از بین بردن قارچ بدون تخریب مورفولوژی و سطح و همچنین میزان اثرگذاری بالا و طولانی مدت را از دیگر مزایای استفاده از پلاسما دانست.
او در ادامه از جمله منابع بالقوه برای تولید آفت کش‌های جدید را استفاده از عصاره‌های گیاهی اعلام کرد که اثرات سو کمتری بر محیط زیست دارند.
او تأکیدکرد: «اگرچه تحقیقات آزمایشگاهی می‌تواند شاخص‌های مفیدی در مورد اثربخشی عصاره‌ها در از بین بردن میکروارگانیسم‌ها داشته باشد ولی باید آزمایش‌ها در شرایط موزه‌ای و انبارداریآثار نیز انجام و بررسی شود چون مطالعات آزمایشگاهی نمی‌توانند تمام متغیرها را مثل نوسان شرایط آب و هوایی محیط، تنوع جنس آثار را در برگیرند.»
شناسایی ساختار لکه‌های ناشی از اثر انگشت در کاغذهای تاریخی
در ادامه نشست علی نعمتی، مدیر گروه مرمت آثار تاریخی دانشگاه هنراسلامی تبریز در زمینه «شناسایی ساختار لکه‌های ناشی از اثر انگشت در کاغذهای تاریخی» سخنرانی کرد.
او گفت: «برخی از لکه‌ها به راحتی با حلال‌های آلی از بین نمی‌روند چرا که ساختار این لکه‌ها در بسیاری از موارد به درستی شناسایی نشده است.»
به گفته او، اگرچه در زمینه تمیزکاری کاغذ کارهای زیادی انجام شده است اما این اقدامات بیشتر درباره روش زدودن است و کمتر به ساختار پرداخته شده است.
نعمتی درباره نتایج بررسی‌های انجام شده روی نمونه‌ها گفت: «در این بررسی‌ها مشخص شد باتوجه به لکه و تماس دست آلوده به بزاق انسانی احتمالا ترکیب لکه بک پروتین با ساختار آمین نوع دوم است که می‌تواند ناشی از تغذیه بوده و همراه با بزاق دهان در حین تورق کاغذ به کتاب منتقل شده باشد.»
او افزود: «با توجه به تحلیل پیک‌های حاصل شده و موجود نبودن نوار جذبی در نواحی اختصاصی کریونیل که نشان دهنده چربی و روغن است و وجود طیف‌هایی که حاکی از ساختار آمین‌ها بوده، پروتینی بودن لکه تایید و چربی بودن آن رد شد.»
او با اشاره به این که پروتین‌ها براساس نوع، نحوه پیوندها، طرز قرارگیری پیوندهای پیتیدی و اسیدهای آمینه از نظر ساختمانی به چهار گروه تقسیم می‌شوند، گفت: «هر کدام از این گروه‌ها ممکن است در آب، حلال آلی یا اسیدهای آلی حل شوند.»
نعمتی افزود: «بیشتر پروتئین‌ها در آب محلول یا در املاح نمکی حل می‌شوند اما در مجاورت اسیدهای آلی دناتوره شده و ساختمان سه بعدی آنها به هم می‌ریزد.»
منبع:میراث آریا
